廈門話拉丁化新文字

廈門話拉丁化新文字(Emngwe Ladingxua Sinmundzi (ELS))是以廈門話為拼寫對象的拉丁化新文字,是不包含聲調的拼音方案。

廈門話拉丁化新文字
漢字 拉丁化新文字
白話字 La-teng-hòa Sin Bûn-jī
台語羅馬字La-ting-huà Sin Bûn-jī
廈拉新文字 Ladingxua Sin Mundzi
閩南拼音Lādīnghuà Sīn Bbúnzzî

字母表

拉丁字母 a b bh c d dz e er g gh i/j k l
字母唸法
a

bi

bhi

c

di

dzi

e

er

gi

ghi

i

ki

li
唸法台羅 à pi tshír ti ē ēr ki i khì
使用場合

[1]


[2]
拉丁字母 m n ng nh o oh p s t u/w x y z
字母唸法
m

ni

ng

o

oh

pi

s

ti

u

xi

y

z
唸法台羅 ḿ ng nn ò oo phí sir thí u ír tsir
使用場合




[2]

聲韻

聲母與子音韻母

聲母 b bh p m d dz t n l g gh k ng nh x z c s w j
漢字例
腔調 [1]
台羅 p b ph m t j th n l k g kh ng nn h ts tsh s u i
台羅
(韻母)
m(h) ng(h)

韻母

單韻母 a e er i o oh u y
(省略)
漢字例
腔調 詔安[1] [1]
台羅 a(h) e(h) er(h) i(h) o(h) oo(h) u(h) ir
複合韻母 ai ao ei ou ia io iu iao wa
-ua
wai
-uai
wi
-ui
we
-ue
漢字例
腔調 詔安[1] [1]
台羅 ai(h) au(h) (ere(h)) eru ia(h) io(h) iu(h) iau(h) ua(h) uai ui(h) ue(h)
帶鼻韻母 am an ang om ong wang
-uang
im em in
漢字例
腔調 (方音)[1] [1]
台羅 am an ang om ong uang im irm in
帶鼻韻母 iam ian ing eng iong iang un en wan
-uan
漢字例
腔調 [1] (方音)[1] [1]
台羅 iam ian ing irng iong iang un irn uan
鼻化韻母 anh inh enh ianh iaonh iunh ionh
漢字例
腔調 [1] (方音)[1]
台羅 ann(h) inn(h) enn(h) iann(h) iaunn iunn(h) ionn(h)
鼻化韻母 onh wanh
-uanh
ainh winh
-uinh
wenh
-uenh
wainh
-uainh
漢字例
腔調 同安[1] (方音)[1]
台羅 onn(h) uann ainn(h) uinn uainn(h)
促音韻母 ap at ak ok ip it et ik ek iap iat iok iak ut wat
-uat
漢字例
腔調 [1] [1] (方音)[1]
台羅 ap at ak ok ip it irt ik irk iap iat iok iak ut uat

拼音方式

音節構成

  • 韻母單獨成為音節:促韻母uat及複韻母ua、uai、ui、ue可單獨成為音節,但u應改為w,拼作wat、wa、wai、wi、we等。鼻韻母uan、uang、uenh、uinh、uanh、uainh等亦可單獨成為音節,但同樣要將u改為w,拼作wan、wang、wenh、winh、wanh、wainh等。其它韻母皆可單獨成為音節。
  • 聲母單獨成為音節:z(y)、c(y)、s(y)、m、ng,如zlaizui(「自來水」)、niaoc(「老鼠」)、ssiong(「思想」)、msi(「毋是」)等。
  • 聲母和韻母相拼成為音節。
  • n、m、ng三個聲母不配鼻音後綴,如ni(「年」)不拼成ninh、mi(「處」)不拼成minh、ngi(「硬」)不拼成nginh、niao(「貓」)不拼成niaonh等。[2]
  • 聲母bh不配任何鼻音韻母,如Emng(「廈門」)不拼成Ebhng、Monggoh(「蒙古」)不拼成Bhonggoh、munli(「文字」)不拼成bhunli等。[2]

界音

多音節詞的音節間,若前後字母易誤拼,有幾種界音方式:

  • 若後面的字母為a、e、o、ng,加頂撇「'」界音。
  • 若後面的字母為i,以j界音:i單獨成為音節時須加上j,拼作ji,否則都改i為j。
  • 若後面的字母為u,而前面字母為n,加頂撇「'」界音。
  • 若後面的字母為m,前面是單韻母,加頂撇「'」界音。
  • 若後面的字母是y,前面是聲母,加頂撇「'」界音。

字句構成[3]:62–69

拉丁化新文字的通則:

  • 詞素連寫,詞間分寫。
  • 動名詞、複合名詞連寫。
  • 前綴助詞(如「有」、「袂」)、後綴助詞(如「的」、「仔」)與本詞連寫。嘆詞分寫。
  • 數字與量詞或位數詞(如「十」、「百」、「千」)之間、序數前綴(如「第」)與數字之間,分寫或以連字號「-」相連。
  • 擬聲詞或擬態詞的疊字與疊詞,重複的部分以連字號「-」相連。
  • 「A-不-A」結構,在「A」與「不-A」之間以連字號「-」相連。「不-A-不」結構,完全連寫或完全分寫。
  • 四字成語,若前兩字與後兩字結構相仿,之間以連字號相連,否則完全連寫。
  • 句子(到句號為止)的起首、專有名詞,詞首首字母使用大寫。
  • 依具體方案而異:部份常用詞可使用音節首字母縮寫,部份常用詞有避免同音歧義的特殊拼法。

範例

1940年1月《南洋商報》:[4]

廈門話拉丁化新文字原文 台羅對照
(廈拉) LIU MONG KIK ----Lim---- (松花江上歌譜)

Ghua'e ge duadi Manglam[Manlam] Lohgang do siong,

 xitwei'u zinsui e xonggen,ia u iusiu xiong-

 wei mensen gohzit[gohzik].

Ghua'e ge duadi Manglam[Manlam] LOhgang do siong,

 xitwei u lan'e tongbao,ia u nilao ebebhu.

5,10,5,10,zion xit e picam e sizun.
5,10,5,10,zion xit e picam e sizun.

Tuatli liao ghua'e gexiong,xinhki liao xongxu ebomi.

Liulong! Liulong!guilit duadi ngixiong liulong.

Xoni? Xoghe?zia e xiao dngki lan'e koai egohxiong?
Xoni? Xoghe? zia e xiao siudng lan'e xongxu e bomi?

 Dianiung a! Dianiung a !Simmi sizun?
 Zia e xiao xuanzu zai i[t]-ton.

1940
Liû-bông khik  Lîm

Guá-ê ke tuà-tī Bân-lâm Lōo-kang tō siōng,
hit-uī ū tsin-suí ê hong-kíng, ia̍h-ū iù-siù hiông-uí bîng-sìng kóo-tsik.
Guá-ê ke tuà-tī Bân-lâm Lōo-kang tō siōng,
hit-uī ū lán-ê tông-pau, ia̍h-ū nî-ló ê pē-bú.

5, 10, 5, 10, tsiông hit--ê pi-tshám ê sî-tsūn.
5, 10, 5, 10, tsiông hit--ê pi-tshám ê sî-tsūn.

Thuat-lī liáu guá-ê ke-hiong, hìnn--khì liáu hong-hù ê pó-mi̍h.

Liû-lōng! Liû-lōng! kui-li̍t tuà-tī ī(nn)-hiong liû-lōng.

Hô-nî? Hô-ge̍h? tsiah ē-hiáu tńg-khì lán-ê khó-ài ê kòo-hiong?
Hô-nî? Hô-ge̍h? tsiah ē-hiáu siu-tńg lán-ê hong-hù ê pó-mi̍h?

Tia-niû á! Tia-niû á! Sīm-mih sî-tsūn?
Tsiah ē-hiáu huan-tsū tsai it-tông.

台閩字對照 白話字對照
流亡曲  林

我个家蹛值閩南鷺江道上,彼位有真粹个風景,也有幼秀雄偉名勝古蹟。
我个家蹛值閩南鷺江道上,彼位有咱个同胞,也有年老个父母。

5、10、5、10,從彼个悲慘个時遵。
5、10、5、10,從彼个悲慘个時遵。

脫離了我个家鄉,棄去了豐富个寶物。

流浪!流浪!規日蹛值異鄉流浪。

何年?何月?才會曉軫去咱个可愛个故鄉?
何年?何月?才會曉收軫咱个豐富个寶物?

爹娘啊!爹娘啊!啥物時遵?
才會曉歡聚在一堂。

Liû-bông khik  Lîm

Góa-ê ke tòa-tī Bân-lâm Lō͘-kang tō siōng,
hit-uī ū chin-suí ê hong-kéng, ia̍h-ū iù-siù hiông-uí bêng-sèng kó͘-chek.
Góa-ê ke tòa-tī Bân-lâm Lō͘-kang tō siōng,
hit-uī ū lán-ê tông-pau, ia̍h-ū nî-ló ê pē-bú.

5, 10, 5, 10, chiông hit--ê pi-chhám ê sî-chūn.
5, 10, 5, 10, chiông hit--ê pi-chhám ê sî-chūn.

Thuat-lī liáu góa-ê ke-hiong, hìnn--khì liáu hong-hù ê pó-mi̍h.

Liû-lōng! Liû-lōng! kui-li̍t tuà-tī ī(ⁿ)-hiong liû-lōng.

Hô-nî? Hô-ge̍h? chiah ē-hiáu tńg-khì lán-ê khó-ài ê kò͘-hiong?
Hô-nî? Hô-ge̍h? chiah ē-hiáu siu-tńg lán-ê hong-hù ê pó-mi̍h?

Tia-niû á! Tia-niû á! Sīm-mih sî-chūn?
Chiah ē-hiáu hoan-chū chai it-tông.

1939年3月《南洋商報》:[5]

廈拉原文 台羅
台閩字

SIGAKLI'E XISING ZIA  Danming

Sì-kak-lī ê Hi-sing  Tan-bîng

四角字个犧牲者  Tan-bîng

Di lizap ni zing, wu ziit'e xulinlang, Ii si diamdi Xokgiansing Zin'gangguinh'e xiunh'e[,]
Ii'e diongxu si lai Singapo (Singapore) tanzia, Ii zin kun'gin zuogang ngmang diongxu za-za dolai,
dansi, diongxu mji-si bho dolai, simzi puesin ia bhogia. Ii'e simlai zap-xun diogip daklit iu-bhun lau bhaksai.
Tī lī-tsa̍p nî tsîng, ū tsi̍t ê hū-lîn-lâng, i sī tiàm-tī Hok-kiàn síng Tsìn-kang kuinn ê hiunn-ē,
i ê tiōng-hu sī lâi Sin-ka-pho (Singapore) thàn-tsia̍h, i tsin khûn-kín tsuè/tsò-kang ǹg-bāng tiōng-hu tsá-tsá tò[tò-tńg]--lâi,
tān-sī, tiōng-hu m̄-i sī bô tò[tò-tńg]-lâi, sīm-tsì phue-sìn iā bô kià. I ê sim-lāi tsa̍p hun tio̍h-kip ta̍k-li̍t iu-būn làu ba̍k-sái.
值二十年前,有一个婦人人,伊(她)是踮值福建省晉江關个鄉下,
伊(她)的丈夫是來新加坡趁食,伊(她)真勤謹做工怏望丈夫早早倒[倒軫]來,
但是,丈夫毋伊[但?] 是無倒[倒軫]來,甚至批信也無寄。伊(她)的心內十分着急逐日憂悶落目屎。
Diongxu lai Singapo siwu 4 nila, inwi mbatli, simlai siaoliam i'e xulinlang.
I cianh batlang ga'i gia pue, dansi long bhowu zidio xelai'e pue, I ziu m'ai gogiala , di de-lakni'e 3 ghe.
I si bhe dokila. I daising gia ziitduinh[ziitdiunh] pue doki.
Tiōng-hu lâi Sin-ka-pho sī ū 4 nî--lah, in-uī m̄ bat lī, sim-lāi siàu-liām i ê hū-lîn-lâng.
I tshiánn pa̍t-lâng kā i kià phue, tān-sī lóng bô ū tsih-tio̍h he-lāi ê phue, i tsiū m̄ ài koh kià--lah, tī tē-la̍k nî ê 3 ge̍h.
I sī beh tò--khì--lah. I tāi-sing kià tsi̍t tiunn phue tò--khì.
丈夫來新加坡是有四年啦,因為毋𧧸字,心內數念伊个婦人人。
伊請別人加伊寄批,但是朗無有接着彼內个批,伊就不愛閣寄啦,值第六年个三月。
伊是欲倒[倒軫]去啦。伊代先寄一張批倒[倒軫]去。
Ziit'e simlai manxun diogip dide tingxaao diongxu'e siaosit'e xulinlang, zidio diongxu'e pue, si zaijunh-e.xuanhxi zaijunh'e kaisim'a[.]
Ii te zitdiunh pue, baitok gebia'e zz lau-aze kuanh,lau-aze dit-dit io tao laubhaksai[laobhaksai], tohkui bi'ai! Siunhki I si takge 7 nigu'e susu, ghohging, lun'ghu, sianzin,
xianzai ciudiong de-de ziitdiungpue[ziitdiunhpue] bhuexiao tak, mzai lai'min'e isu giksim giansiao gongbhue cut. Bek gao bhoxuat'e si. I gong mxola! Mxola!
Tsi̍t ê sim-lāi bān hun tio̍h-kip tī teh thìng-hāu tiōng-hu ê siau-sit ê hū-lîn-lâng, tsih-tio̍h tiōng-hu ê phue, sī tsái[nn]-iūnn ê huann-hí tsái[nn]-iūnn ê khai-sim--ah.
I thê tsit tiunn phue, pài-thok ke-pian/pinn ê tsu-tsú[?] láu-a-tsé khuànn, láu-a-tsé ti̍t-ti̍t iô thâu làu ba̍k-sái, thóo-khuì pi-ai! Siūnn-khí i sī tha̍k-kè 7 nî kú ê sù-su, gōo-king, lūn-gú, sian-tsîn,
hiān-tsāi tshiú-tiong té-té tsi̍t tiunn phue, buē-hiáu thak, m̄ tsai lāi-bīn ê ì-sù kik-sim kiàn-siàu kóng-buē--tshut. Pik-kàu bô-huat ê sî. I kóng m̄ hó--lah! M̄ hó--lah!
一個心內萬分着急值宁聽候丈夫个消息个婦人人,接着丈夫个批,是怎樣个歡喜怎樣个開心啊。
伊(她)提這張批,拜託家邊个諸子[?] 老阿姊看,老阿姊直直搖頭流目屎,吐氣悲哀!想起伊是讀過七年久个四書、五經、論語、先秦,
現在手中短短一張批未曉讀,不知內面个意思激心見笑講未出。迫較無法个時。伊講不好啦!不好啦!
Cinhcam, zuatmong! Si'e ohxun baowiliao xulinlang'e zuanboh, zitsi Ii iging bhoxuat zaitse[ziatse?] gagi,
di 30 xunzing i'ao. Ii xising-liao[,] gohxiong si ziitjunh laoliat canxng si ziitjunh xosiu,
dansi! I soh siaoliam'e lang si ingwan bhuowe dolaila.
Tshinn-tshám, tsua̍t-bōng! Sî ê oo-hûn pau-uî-liáu hū-lîn-lâng ê tsuân-pōo, tsit sî i í-king bô-huat tsiat-tsè[?] ka-kī,
tī 30 hun-tsing í-āu. I hi-sing--liáu, kòo-hiong sī tsi̍t-iūnn lāu-lia̍t tshân-hn̂g sī tsi̍t-iūnn hó-siu,
tān-sī! I sóo siàu-liām ê lâng sī íng-uán buē-uē tò[tò-tńg]--lâi--ah.
悽慘、絕望!時个烏雲包圍了婦人人个全部,此時伊(她)已經無法 節制[?] 家己,
值三十分鐘以後。伊(她)犧牲了,故鄉是一樣鬧熱田園是一樣好收,
但是!伊所數念个人是永遠未會倒[倒軫]來啦。

註釋

  1. ^ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16 1.17 Newspaper Article - 厦門話新文字方案, 南洋商报, 11 February 1939, Page 10. [2024-03-17]. (原始內容存檔於2024-03-17). 
  2. ^ 2.0 2.1 2.2 2.3 Newspaper Article - 厦門話新文字方案, 南洋商报, 10 March 1939, Page 222. [2024-03-17]. (原始內容存檔於2024-03-17). 
  3. ^ 倪海曙. 中國拼音文字概論. 上海: 時代書報出版社. 1948 –透過尚儀近代華文書籍暨圖像資料庫. 
  4. ^ Newspaper Article - 中國文字拉丁化全程, 南洋商报, 15 January 1940, Page 22. [2018-07-11]. (原始內容存檔於2019-10-29). 
  5. ^ Newspaper Article - 工作報告, 南洋商报, 10 March 1939, Page 22. [2024-03-17]. (原始內容存檔於2024-03-17). 

參考文獻

參閲